خوشبختی از بال چکاوک، چکه می کند | مروری بر کتاب «فلسفه پرندگان»

ما از پرندگان فقط رهایی و بدون مرز بودن را می توانیم بیاموزیم یا با دقیق شدن در رفتار آن ها می توان درس های دیگری هم گرفت؟ کتاب «فلسفه پرندگان» در 22بخش، نکته های متفاوتی را با دقیق شدن در رفتار پرندگان مختلف به ما می آموزد. البته پرندگان از همان ابتدای خلقت آموزگاران خوبی برای فرزندان آدم بوده اند. ماجرای کلاغ و قابیل را که به خاطر دارید؟ ما دفن کردن و پنهان کاری را مدیون کلاغ ها هستیم.

«فلسفه پرندگان»، نوشته فیلیپ دوبوآ و الیز روسو با ترجمه کاوه فیض اللهی، از سوی نشر نو منتشر شده و از سلسله کتاب های «کتابخانه تاریخ»این ناشر نام آور به شمار می آید. این کتاب در شرح رفتار و عادات پرندگان و گره زدن آن با فلسفه زندگی آدم ها، به اندازه ای خواندنی و هوشمندانه نوشته شده است که در بعضی زمینه ها نحوه سلوک و رفتار پرندگان، رشک برانگیز است و ما را با این سوال روبه رو می کند که آیا واقعا ما اشرف مخلوقات یا «ارباب جهان» هستیم؟

نویسنده در این کتاب با شرح یک عادت و رفتار پرنده و گره زدن آن با مفاهیم اساسی که در زندگی هر آدمی جایگاه مهمی دارد، به خوبی توانسته است مخاطب را با خود همراه کند و در مواقعی او را از بدیهی بودن یک رفتار پرندگان و برداشتی که می توان از این رفتار برای زندگی کرد، شگفت زده کند.
مثلا در این کتاب از دوره پرریزی مرغابی ها و کناره گیری آن ها از سایر پرندگان برداشتی می شود که انسان برای تجدید قوا و حل وفصل مصائب یا سوگواری هایی که برایش در روزگار پرشتاب امروز پیش می آید، به چنین دوره ای نیازمند است. ما برای حل وفصل مشکلاتمان گاهی نیاز داریم که از جمع کناره بگیریم و در انزوایی خودخواسته به آینده فکر کنیم.

در این کتاب، نویسنده با شرحی مختصر از سلوک چکاوک ها به سراغ نگاه و برداشت ما از خوشبختی رفته است و این گونه درباره خوشبختی به روش پرندگان نتیجه گرفته است: «در بازاندیشی چنین به نظر می رسد که پرندگان می توانند بسیار لذت پرست باشند؛ هدف نهایی شان لذت فردی است. آن ها خوش، از رنج و ناخشنودی گریزانند و هرگاه که فرصتی دست دهد، دولپی می خورند و شکمشان را پر می کنند. اگر یک فلسفه وجود داشته باشد که پرندگان هیچ توجهی به آن نداشته باشند، آن فلسفه رواقیگری است.

پرندگان که در لحظه زندگی می کنند، نیازی به خویشتن داری و چشم پوشی از امیالشان ندارند. حقیقت این است که پرندگان در خوشبختی تردید نمی کنند، آن را زندگی می کنند. وقتی همه چیز خوب پیش برود، شاد و خوشبختند. به همین سادگی. یاد بگیریم چگونه نگران نباشیم؛ شاید این آغاز خوشبختی باشد.»
شاید همین جمله پایانی یعنی یاد گرفتن اینکه نگران نباشیم، یکی از جملات کلیدی ای باشد که ما این روزها نیازمندش هستیم. واقعا نگران بودن برای آینده از زمان هجوم کرونا ازجمله کارهای عبثی است که باید از کنارش بگذریم. انگار بازی روزگار، ما را به سمتی برده است که اختیار چندانی درباره برنامه ریزی برای آینده نمی توانیم داشته باشیم.

ما محکوم شده ایم که به همین خوشی های اندک و لحظات کوتاه شاد، قانع باشیم و اگر شانس آوردیم و از این روزهای ویروسی عبور کردیم، شاید آن زمان فرصت کنیم برای بعد هم نقشه بکشیم. ما حالا مثل پرنده «گیلانشاه» حتی نمی توانیم به رفتن فکر کنیم. این ویژگی رشک برانگیز گیلانشاه با آن جثه کوچ را بخوانید: «گیلانشاه مهاجرت می کند تا لانه اش را در نواحی قطبی بسازد. پژوهشگران با ردگیری یکی از این گیلانشاه ها با ردیاب ماهواره ای، کشف کرده اند که آن ها می توانند فاصله میان آلاسکا تا نیوزیلند، یعنی بیش از ۱۱هزار کیلومتر را، بدون توقف طی کنند. این به معنای یک هفته پرواز بی وقفه با سرعت ۷۲کیلومتر در ساعت است. این را هم درنظر داشته باشید که وزن این گیلانشاه فقط ۲۵۰گرم است.

از این گذشته، در طول این پرواز بی وقفه، با خواباندن نوبتی هرکدام از دو نیمکره مغزش، استراحت می کند و همین است که به آن امکان می دهد در هنگام خواب نیز به پروازش ادامه دهد. تصور کنید ما انسان ها هم می توانستیم این طوری بخوابیم، یک طرف مغزمان چرت می زد، درحالی که طرف دیگر روی گوشی هوشمند کلیک می کرد یا به رانندگی ادامه می داد.»

شاید همین که بتوانیم در خیال با این پرنده هم بال شویم، همان حس نگران نبودن برای آینده باشد؛ همین که سرمان را بالا بیاوریم و به پرندگان روی درخت ها و صدای آن ها در اول صبح بیشتر دقت کنیم. آن ها قصه هایی دارند که ما باید شنیدنش را بلد شویم.